Woning der Zusters

Dat de missionarissen van het H. Hart (zetel oorspronkelijk in Borgerhout-binnen-de-muren, maar later in het extra-muros gedeelte (Te Boelaerlei)) actief waren in Belgisch Congo is op deze blog al vaker een onderwerp geweest, maar dat ze ook in Nieuw-Guinea missioneerden was mij tot op heden onbekend.

Nieuw-Guinea is met een oppervlakte van 786.000 vierkante kilometer na Groenland het grootste eiland ter wereld, en het was lang een onderdeel van het Nederlands Koninkrijk (pas in 1962 na lang aandringen afgegeven). Dus wat deden Belgen daar dan? Borgerhoutenaars nog wel? Maar misschien ligt Inawaia wel in het stukje Guinea dat onder de Britten viel, dat kan ook en misschien ook niet en kan het zelfs zo simpel zijn: "In feite was Nederlands-Nieuw-Guinea voor het grootste gedeelte niet onder bestuur. Men had nauwelijks kennis over de binnenlanden; grote delen op de kaart waren nog een witte vlek en men had geen idee hoeveel mensen er eigenlijk op het eiland woonden."(Wikipedia)

En dan hebben de Belgische zusters daar gewoon een zonevreemd vakantiehuisje gebouwd. Wie weet.

Koppensnellers

En dan ben je op zo'n blog toch al ruim 6 jaar bezig met het verleden en het heden van Borgerhout, en dan haalt de actualiteit je nog gewoon in. Gevonden op het wereldwijde web: de cover van het boekje Missionarissen vertellen: Van Koppensnellers en oermensen (1948) een uitgave van het Missiehuis Borgerhout.

Héél vroeger zaten de missionarissen hier  binnen de muren, later (nu nog) aan de Te Boelaerlei.

Ik hoop dat ze dezer dagen met koppensnellers weinig meer te maken hebben.

Chapelle

Ik was nog eens langs de Te Boelarlei gepasseerd, gewoon om te zien dat het niet meer is zoals vroeger: klik.

Schoorsteen

Dit is een foto uit de tijd dat er dwars door Borgerhout nog een vesting liep. Om hordes buitenlanders tegen te houden of zo. En sinds dat een zinloos idee is gebleken ligt er op deze plek de Ring. En dat is achteraf gezien ook niet een heel erg slim plan gebleken.

Maar goed, de vestingwerken dus. Er is weinig herkenbaars over gebleven. De schoorsteen die overal boven uit steekt is waarschijnlijk van de fabriek van William Wood (= weg), maar daarachter ziet u nog wel de kerk Onze-Lieve-Vrouw van het H. Hart aan de Te Boelaerlei. En die bestaat nog. 

Ik neem aan dat de foto genomen is van een of andere poort, de Herentalse poort of de Turnhoutse poort, zoiets zal het zijn.

Aanvullende info is altijd welkom.

uit de collectie van Hendrik Roelandt

Apostolische prefectuur (reeks A en B)

Uit de tijd dat we de arme negertjes in de Congo steunden met de aankoop van postkaarten. De missionarissen van het H. Hart zaten oorspronkelijk in Borgerhout-binnen-de-muren, maar verhuisden later naar het extra-muros gedeelte (Te Boelaerlei).

In Congo zorgen ze inmiddels voor zichzelf.

uit de collectie van Hendrik Roelandt

De paters

Paters Missionarissen van het heilig Hart voor hun verdwenen missiehuis. Een oude foto, want dat imposante pand op de achtergrond is al meer dan 100 jaar geleden afgebroken.

De paters (niet deze) huizen inmiddels aan de Te Boelaerlei.

uit de collectie van Hendrik Roelandt

Binnenzicht

"Binnenzicht vernieuwde kerk O.L. Vrouw van het H. Hart". Het was mij ontgaan dat die kerk in de jaren zestig vernieuwd was, misschien had het te maken met het het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, toen de kerk-in-het-algemeen binnenstebuiten gekeerd werd.

uit Borgerhout 1964, collectie Staf Hermans

The mission

Enige tijd terug kwam het Monseigneur Van Goethemplein de lange lijst van straten op deze blog vervoegen. Maar wie is of was nu eigenlijk de man die de naam gaf aan dit plein?

Eduard Van Goethem werd geboren in Beveren op 10 mei 1873 en priester gewijd in Rome op 23 december 1899. Hij vertrekt als missionaris op 17 oktober 1902 voor de Britse kolonie Papoea (Nieuw-Guinea). Hij wordt Apostolisch prefect benoemd voor de nieuwe missie van Tshuapa, die toevertrouwd wordt aan de missionarissen van het Heilig Hart – jawel, onze eigenste paterkens van de Te Boerlaarlei – en hij verlaat Papoea in 1924 voor Belgisch Congo. Op 25 april 1933 wordt hij tot bisschop gewijd en leidt hij tot 1946 het bisdom Coquilhatstad, het latere aartsbisdom Mbandaka- Bikoro. Hij keert terug naar België en overlijdt op 26 mei 1949 in Borgerhout.

Over Eduard Van Goethem is het volgende geschreven op de site Schoonselhof: 

“Monseigneur Van Goethem was een groot missionaris. Van aard schuchter, eenvoudig en nederig, paarde hij een schrandere geest aan een kunstzinnig gemoed, een scherp doorzicht aan een durvende en vooruitstrevende leiding die op velerlei gebied zijn tijd jaren vooruit was. Hij kan terecht beschouwd worden als een voorloper van de afrikanisering van de Kerk.”

Op zoek naar meer info over deze man vinden we een bijdrage op de website van het “Centre Aequatoria,Centre de Recherches Culturelles Africanistes” (en ik vertaal):

“Het koloniale en missionaire probleem dat hem het meest  na aan het hart lag, was dit van de aanpassing. De zwarte begrijpen, van hem houden zoals hij is en niet zoals hij zou moeten zijn, van hem houden zoals hij is en niet zoals men gelooft dat hij is, was de grote ambitie van de bisschop van Nkundo. Zich aanpassen, zich gelijk stellen aan de zwarte, veronderstelde van de kant van de Europeaan een grote inspanning van begrip en inleving.”

We spreken over de periode 1933-1946! Daar kunnen ruim 70 jaar later nog heel veel mensen iets van leren.

1ste foto: Edouard Van Goethem (site Schoonselhof)

2de foto: Links nuntius Delepiane en rechts Edouard Van Goethem  (Centre Aequatoria)

3de foto: huidig aartsbisschoppelijk paleis in Mbandaka (Centre Aequatoria)

4de foto: graf van de missionarissen van het Heilig Hart op Silsburg (site Schoonselhof) 

Titel = muziek van de gelijknamige film

Automatische antwoordbevestiging

Voor-en achterkant van een postkaart van de missionarissen aan de Te Boelaerlei.

Wat u ons hebt toegezonden hebben we goed ontvangen. Hiervoor onze vriendelijke dank. Alles zal volgens uw inzicht zijn bestemming bereiken. 

Gaarne blijven wij U in onze H. Mis en in ons gebed indachtig. Moge O. L. Vrouw van het H. Hart met haar moederlijke bezorgdheid en liefde U blijven omringen en beschermen.

Met dankbare missionaris groeten in Jezus H. Hart.

postkaart uit de collectie van postzegelhandel De Beul, aldaar te koop

Nkundo

Een Nkundo-muzikant op een ansicht van de Missionarissen van het H. Hart uit Borgerhout. Nkundo = (even overschakelen naar het Engels) a language spoken by several of the Mongo peoples in the Democratic Republic of the Congo.

De figuur op de foto is dus een muzikant, en hij bespeelt een soortement van duimpiano. Dat is een in Afrika veel voorkomend muziekinstrument dat behoort tot de categorie lamellofonen van de idiofonen. De tonen worden voortgebracht door het met de duimen aantokkelen van metalen tongetjes die op een klankkast zijn gemonteerd, vandaar de naam "duimpiano". Ik verzin het niet zelf.

foto uit de collectie van Lisa Geets


Update: ingezonden reactie van Xavier Van Mol: "Het instrument dat de muzikant van de foto vastheeft is  een LIKEMBE. Het is vergezocht om dit een duimpiano te noemen, aangezien de klank helemaal anders is en dichter bij de marimba ligt.

 

Zelf heb ik  2 likembes van verschillende types in huis, nog door een oom missionaris meegebracht uit de missieposten in Congo, waar hij 42 jaar verbleef.. Bij gelegenheid maak ik wel eens een detailfoto van dat instrument en kan je het opnemen in jouw blog.

 

m vr gr

Xavier Van Mol 

Ruines

Het is niet zo'n gezellige foto, en daarom contrasteert het zo lekker met het gezellige onderschrift: Ruines Fabriek van Wood - achteraan ons kerktorentje (1915).

 

De fabriek van William Wood was één van de iconen van het oude Borgerhout (lees ook hier), en werd vernield in de Eerste Wereldoorlog. 'Ons kerktorentje' op de achtergrond is de kerk van het Heilig Hart aan de Te Boelaerlei.

 

Nu zit ik even met een administratief probleem: de label-indeling op deze blog is per straat, en ik kan aan deze foto geen straat koppelen. En omdat Den Bougie en Den Bleek ook een eigen ingang hebben krijgt de fabriek van William Wood er ook een: klik.

 

uit de collectie van Hendrik Roelandt

Pastorale

Jawel, deze foto is genomen in Oud-Borgerhout, en daarmee bedoel ik zowel 'oud' (als in verdwenen) als 'oud' (Borgerhout intra-muros). Dit is het oude missiehuis, al meer dan honderd jaar geleden afgebroken en er is dus geen levende ziel meer die dit nog heeft gekend (inlezen qua historie kan hier).

 

Dit is ongeveer waar nu het Terlo(o)plein is, en vroeger stond daar dus het missiehuis van de missionarissen die nu huizen aan de Te Boelaerlei. En die hadden in de tijd van de foto naast een enorm gebouw ook een enorme vijver waarin je zelfs met een bootje kon varen.

 

Dit ding werd afgebroken om de beschikbare ruimte helemaal vol te bouwen, en in de tegenwoordige tijd willen ze eigenlijk weer zoveel mogelijk afbreken om groene ruimtes te creëren. Rare jongens, die Borgerhoutenaren.

 

uit de collectie van Hendrik Roelandt

De nobele wilde

Op het plaatje: een zwarte medemens op de cover van een almanak van 1940, 'dankbaar aangeboden aan wie 4 of 5 fr. bijdraagt aan ons missiewerk'. Uitgegeven door de missionarissen van het H. Hart aan de Te Boelaerlei.

Ik kreeg een Jean-Jacques Rousseau-momentje : ik dacht het beeld te zien van de nobele wilde, en daarmee impliciet een pleidooi voor een terugkeer naar de natuur. Maar dat zal nu juist niet de bedoeling van de missionarissen zijn geweest.

Ja! (uit: Macbeth, IIde akte scène II)

Er is niks leuker dan citeren. Het geeft de schrijver een aureool van belezenheid, en het is nog makkelijk ook. Ik strooi dus regelmatig citaten in het rond (zie titel).

Bij de foto's hierboven moest ik denken aan iets dat ik ooit las in het boek Het Belgisch Labyrinth van Geert Van Istendael (pagina 219 van de 17e, geheel herziene druk). Daarin gaat het over de Belgische missionarissen, en daarvan zien we hierboven een aantal koppen.

Dat zijn de missionarissen van het Heilig Hart, tegenwoordig gevestigd aan de Te Boelarlei, vroeger in intra-muros. En de tekst waaraan ik moest denken:

Die jongens gingen vanuit de polder, vanuit de Kempense dennenbossen, vanonder de koe, recht het klooster in, leerden er Latijn, Chinees, Lingala en nog wat andere talen.

(...) Een ex-scheutist (...) zei me dat die kerels pas ontloken in de wildernis. Ze konden alle sporen lezen, waren meesterschutters met boog en geweer en hadden nog een stuk of wat Europese trucs achter de hand. De zwarte vrouwen werden hun gegund als dat zo uitkwam.

En dan ga je toch anders naar die mannen kijken. Ja, toch?

foto's uit de collectie van Xavier Van Mol

Naaikrans

"Missienaaikrans van de 'Stenenbrug' met in het midden monsigneur Van Goethem, missiebisschop en pater Frestraets. De vrije tijd werd besteed met het maken van kerkgewaden en klederen voor de missie van de missionarissen van het Heilig Hart." Een soort Hart Labeur.

Die bisschop moet Eduard Van Goethem geweest zijn (1873-1949), die prefect van Tsuapa was en daarnevenst apostolisch vicaris (1932) van Coquilhatstad (tot bij zijn ontslag in 1946). Een Congolees verleden dus, maar blijkbaar een nog vroeger verleden in Borgerhout.

plaatje + geciteerde tekst uit Borgerhout in oude prentkaarten (1972)

Rue Boulard

De Rue Boulard oftewel de Te Boelaerlei. Ansichtkaart die ik gescand heb uit het boekje Borgerhout in oude prentkaarten (1972). Ik neem de begeleidende tekst kortheidshalve gewoon even over:

In 1912 noemde men het de Boulardstraat, waar de huidige Te Boelaarlei is. Links zien we de oude puntgevel van de kerk van de 'Paterkens' vóór de verbouwing. Rechts op de hoek van het speelhof 'bij Stan de Laet'. Dit straatbeeld is helemaal veranderd. In de verte ziet men nog het lusthof 'De Boerin', de bomen komen er boven het dak uit.

Verwarring / Duiding

Soms ben ik het warhoofd van de redactie. Altijd ben ik dat. Vergeten aan zevenhonderd per uur en alles. Enfin. Een tijd geleden meldde ik trots de vinder te zijn van een poort en wat dat dan was en zou moeten zijn. Dacht ik dat we extra muros waren, merkt Hans op dat ik me vergis. Foorplein moet je wezen, vertelt hij in de reacties.

Dat alles terwijl de verduidelijking gewoon in de collectie van Hendrik Roelandt terug te vinden is. Met pijlen en alles erop en eraan. Hier staat de poort. We zijn op een plek die vandaag Zendelingenstraat of Vooruitzichtstraat heet en dat is allemaal intra muros te doen. Dat u (en ik) het niet meer vergeten.

Onderwijs

De paters van het heilig hart leggen de wijsheid gods uit in den vreemde. Ze hebben nobele bedoelingen. Ongetwijfeld. Daar heeft elke leerkracht wel eens last van. Correctie: dat is een noodzaak voor elke leerkracht. Binnenkort echter: examens. Alle Borgerhoutse studenten: succes.

Heiligeweg (doodlopend)

Te Boelaerlei: "In de bakstenen gevelnis boven de ingang van de kerk Onze-Lieve-Vrouw van het H. Hart uit 1909, werd in een latere periode een beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind van Albert Poels (1903-1984) geplaatst.

Maria zit naast het links van haar staande Jezuskind. Beiden zijn gekleed in eenvoudige tuniek en dragen Vlaams-volkse kapsels, typisch is de haarvlecht voor Maria. Maria laat haar linkerhand rusten op de schouder van het kind. Jezus grijpt met zijn linkerhand op zijn hart en wijst met de opgeheven rechterarm de hartstreek van zijn moeder aan. Met de rechterhand maakt Maria een wenkend(?) gebaar."

De tekst tussen aanhalingstekens heb ik niet zelf verzonnen, die komt van de site van De Verbeelding. En toen ik toch in de te Boelaerlei was kon ik meteen de proefondervindelijk opgestelde wegafzetting bekijken (die er ondanks het protest toch gekomen is). Net als op het kruispunt Gravin- en Gijselsstraat ziet het er inderdaad vooral als een proefopstelling uit.

Missie & visie

Dit is een oudje. Met uitzondering van de spoorbaan is er niks meer dat nog aan het Borgerhout-van-nu doet denken.

Deze foto werd genomen vanuit het oude missiehuis, dat ongeveer stond op de plaats van het huidige Terlooplein. Het werd afgebroken in 1907 of 1908, en de missionarissen verplaatsen hun zetel toen naar de Te Boelaerlei.

De foto is dus van voor de genoemde jaren. Uiterst rechts staat de Herentalse poort, links de Turnhoutse poort. Daartussen het Foorplein, daarachter zijn de vestingwerken te zien, daar waar nu extra-muros is. De boompjes op de voorgrond horen bij de indrukwekkende tuin van het missiehuis.

foto uit de collectie van Hendrik Roelandt